قرار دادن بارداری در حالت وقفه تا زمانی‌که زمان مناسب به دنیا آوردن فرزند فرا برسد، مانند داستان‌های علمی‌تخیلی به نظر می‌رسد؛ اما در بسیاری از پستانداران، پدیده‌ای که دیاپوز رویانی نامیده می‌شود، قسمتی حیاتی از روند پرورش فرزند است. اگرچه دانشمندان از دهه‌ی ۱۸۵۰ درمورد وجود چنین قابلیتی در برخی از حیوانات، آگاه بودند، اکنون مشخص می‌شود که شناخت این پدیده چگونه می‌تواند به ما درس‌های ارزشمندی درمورد بارداری انسان، سلول‌های بنیادی و سرطان بدهد.

کدام حیوانات توانایی دیاپوز رویانی را دارند؟

بیش از ۱۳۰ گونه از پستانداران می‌توانند بارداری خود را به‌حالت دیاپوز درآورند. در بیشتر گونه‌ها (به‌جز برخی از خفاش‌ها که این کار را کمی دیرتر انجام می‌دهند)، این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که رویان یک توپ کوچک تقریبا ۸۰ سلولی است، یعنی قبل از اینکه به رحم بچسبد. فقط یک گروه از پستانداران نیستند که چنین کاری را انجام می‌دهند. به‌نظر می‌رسد که گونه‌های مختلفی از پستانداران برای افزایش موفقیت تولیدمثلی قابلیت یادشده را کسب کرده‌اند.

بیشتر گوشتخواران می‌توانند بارداری خود را به حالت وقفه درآورند ازجمله تمامی خرس‌ها، بیشتر فُک‌ها، بسیاری از جوندگان، گوزن‌ها، آرمادیلوها و مورچه‌خوارها. بیش از یک‌سوم از گونه‌های دارای این توانایی از استرالیا هستند، شامل برخی از صاریغ‌ها، کانگوروها و والابی‌ها. رکورددار ایجاد وقفه در بارداری، والابی تامار است که به دلیل توانایی آن برای توقف فرایند بارداری به‌مدت ۱۱ ماه، به‌طور گسترده مورد مطالعه قرار دارد.

مزیت وقفه در بارداری چیست؟

مزیت اصلی وقفه در بارداری به جداسازی جفت‌گیری و تولد بازمی‌گردد. جانوران به دو روش اصلی این کار را انجام می‌دهند. در روش نخست باید سریعا پس از زایمان جفت‌گیری کنند، برای اینکه درصورت اتفاق افتادن حادثه‌ای برای نوزاد متولد شده، یک بارداری پشتیبان داشته باشند. استرس شیردهی موجب آغاز مکثی می‌شود که در جریان مکیدن شیر ادامه دارد و وقتی توله دیگر از شیر تغذیه نکرد، بارداری مجددا آغاز می‌شود. راه دوم، توقف بارداری برای رسیدن زمان مناسب است. این امر معمولا به فصل بستگی دارد. به‌عنوان مثال، مینک‌ها درحوالی آغاز ماه مارس جفت‌گیری می‌کنند؛ اما رویان خود را تا زمان اعتدال بهاری (۲۱ مارس) به حالت توقف قرار می‌دهند تا زمانی‌که روزها در نیمکره‌ی شمالی طولانی‌تر شود. بدین ترتیب به‌دنیا آمدن توله‌ها در وضعیت آب‌و‌هوایی بهتر باشد و نه در زمستان تضمین خواهد شد.

والابی تامار دو روش یادشده برای ایجاد وقفه در بارداری را با هم ترکیب می‌کند (مکیدن شیر در نیمه‌ی اول سال، روزهای کوتاه در نیمه‌ی دوم سال) و پس از توقفی یک ساله، در ماه ژانویه زایمان می‌کند. این امر موجب می‌شود که توله به‌جای وسط تابستان داغ استرالیا، در بهار کیسه‌ی خود را ترک کند.

از دیاپور چه چیزی می‌توان آموخت؟

دیاپوز نخستین بار در سال ۱۸۵۴، پس از اینکه شکاچیانی در اروپا متوجه شدند که بارداری در گوزن ماده بسیار طولانی‌تر از حالت طبیعی است، کشف شد. از آن زمان، دانشمندان مجذوب این فرایند شدند و این امر به ما کمک کرد تا دانش بیشتری درمورد فرایندهای تولیدمثلی در پستانداران کسب کنیم. اما تا سال ۱۹۵۰ طول کشید تا دانش ما از بارداری به اندازه‌ای افزایش پیدا کند که بتوانیم آن‌چه را تأیید کنیم که شکارچیان صد سال پیش مشاهده کرده بودند.

اما چگونگی فرایند دیاپوز در سطح مولکولی همچنان یک معما است. تا همین اواخر، به‌نظر می‌رسید که ارتباطی بین گونه‌هایی که از این روش استفاه می‌کنند و گونه‌هایی که از این روش استفاده نمی‌کنند، وجود نداشته باشد و به‌نظر نمی‌رسید که مکانیزم واحدی برای ایجاد وقفه در بارداری در گونه‌های مختلف وجود داشته باشد. حتی هورمون‌های کنترل‌کننده‌ی دیاپوز بین گروه‌های مختلف پستانداران تفاوت دارند. پژوهش‌ها، اکنون نشان می‌دهند که بدون توجه به هورمون‌های تأثیرگذار روی رحم، فرایندهای سیگنال‌دهی مولکولی بین رحم و جنین در بین گونه‌های مختلف یا حداقل در موش، مینک و والابی تامار حفظ شده است. علاوه‌بر‌این، پژوهشگرانی از کشور لهستان توانستند رویان‌های گوسفند را که گونه‌ی دارای قدرت دیاپوز نیست، با انتقال به رحم موش به حالت وقفه درآورند و آن‌ها را بدون بروز اثرات جانبی به گوسفند برگردانند. بدین ترتیب احتمالا دیاپوز را بتوان در تمام پستانداران و ازجمله انسان‌ها عملی کرد.

آیا انسان نیز بارداری خود را به حالت وقفه درمی‌آورد؟

بعید است که توقف رشد جنین در بارداری در انسان عادی شود. برای آغاز، باید بتوان زمان دقیق باروری را تشخیص داد تا این زمان را با زمانی‌که بیشتر گونه‌ها در آن دیاپوز را آغاز می‌کنند، تطبیق داد.

درک چگونگی ایجاد وقفه در بارداری در پستانداران نتایج چشمگیری ازنظر افزایش دانش ما مورد چگونگی ایجاد رویان سالم دارد. زمانی‌که رویان وارد دیاپوز می‌شود، همان زمانی است که در لقاح آزمایشگاهی، رویان به رحم منتقل می‌شود. دیاپوز می‌تواند به ما کمک کند تا رشد رویان در محیط کشت را بهبود دهیم و بهترین رویان را برای انتقال شناسایی کنیم.

دیاپوز می‌تواند به ایجاد سلول‌های بنیادی بهتر و یافتن درمان‌های جدید سرطان نیز کمک کند. اولین سلول‌های بنیادی که دانشمندان آن‌ها را جدا کردند، از رویان موشی به‌دست آمد که در مرحله‌ی دیاپوز بود، یعنی وقتی که چرخه‌ی سلولی رویان متوقف می‌شود. سلول‌های بنیادی شبیه رویانی هستند که در حالت دیاپوز قرار گرفته است. بنابراین درک سازو‌کار دیاپوز در سطح مولکولی می‌تواند منجر به توسعه‌ی درمان‌های جدیدی برای توقف تقسیم سلولی یا شناسایی مارکرهایی برای سلول‌های بنیادی تومور شود. تصور می‌شود که این سلول‌ها مسئول متاستاز در سرطان باشند.